 |
| Carbon lock-in: Vlaanderen maakt er werk van |
Update: dit Nederlandse rapport bevestigt in grote lijnen dit verhaal.
Herken de wolf
Twee artikels in De Standaard van 22 februari 2014 hebben op het eerste zicht niets met elkaar te maken. Wie het energiebeleid aandachtig volgt, ziet echter wel een duidelijk verband en een groot probleem aan de horizon verschijnen.
In Subsidie op houtverbranding onder vuur maakt men verslag van de actie (sic) van de houtfederatie Fedustria in Brussel tegen de subsidie van houtverbranding voor de productie van groene stroom. Dit dreigt de stroomprijs in Vlaanderen met € 328 miljoen per jaar, of € 100 per gezin, te verhogen. Bovendien kunnen lokale houtproducenten zich nog met moeite lokaal bevoorraden, wat de prijs van houtproducten voor de bouw de hoogte in jaagt.
In het tweede artikel, Je bouwt het zuinigst met BEN, stelt men foutief: 'BEN-woningen voldoen aan een rist eisen die de woonst hyperenergie-efficiënt maken.' Helaas heeft de BEN-norm niets met 'hyperenergie-efficiëntie' te maken. Ze laat immers toe energieneutraliteit te benaderen door heel sterk te steunen op hernieuwbare energieproductie, zonder daarbij de energievraag tegelijk drastisch terug te schroeven. Dit is dweilen met de kraan open. De norm vormt in combinatie met een financieel gunstregime voor zonnepanelen een gevaarlijke cocktail: men moedigt bouwers aan te kiezen voor een onvoldoende geïsoleerde nieuwbouw en deze te compenseren met een dak vol zonnepanelen (2). Elke gunstige dakoppervlakte is uiteraard meer dan wenselijk om de energievoorziening te vergroenen. Deze in Vlaanderen zo schaarse oppervlakte gebruiken om tochtige en onvoldoende geïsoleerde huizen te verwarmen is echter waanzin. Als het koud is en de zon niet schijnt, moet zo'n huis massaal beroep doen op het elektriciteitsnet. Dit vereist dure alternatieven zoals flexibele elektriciteitscentrales op fossiele brandstoffen of biomassa, vaak hout.
Het laatste artikel illustreert op een pijnlijke manier het gevaarlijke misverstand dat de BEN-norm energiezuinig en financieel voordelig bouwen garandeert. Een fabeltje dat ook verkopers op Batibouw graag vertellen. Het tegendeel is waar: het onnodige hoge energieverbruik van vele 'BEN-woningen' resulteert in een sterk verhoogde elektriciteitsfactuur én duurdere houtproducten voor de hele gemeenschap.
Energievraag beperken prioritair
In het tweede artikel, Je bouwt het zuinigst met BEN, stelt men foutief: 'BEN-woningen voldoen aan een rist eisen die de woonst hyperenergie-efficiënt maken.' Helaas heeft de BEN-norm niets met 'hyperenergie-efficiëntie' te maken. Ze laat immers toe energieneutraliteit te benaderen door heel sterk te steunen op hernieuwbare energieproductie, zonder daarbij de energievraag tegelijk drastisch terug te schroeven. Dit is dweilen met de kraan open. De norm vormt in combinatie met een financieel gunstregime voor zonnepanelen een gevaarlijke cocktail: men moedigt bouwers aan te kiezen voor een onvoldoende geïsoleerde nieuwbouw en deze te compenseren met een dak vol zonnepanelen (2). Elke gunstige dakoppervlakte is uiteraard meer dan wenselijk om de energievoorziening te vergroenen. Deze in Vlaanderen zo schaarse oppervlakte gebruiken om tochtige en onvoldoende geïsoleerde huizen te verwarmen is echter waanzin. Als het koud is en de zon niet schijnt, moet zo'n huis massaal beroep doen op het elektriciteitsnet. Dit vereist dure alternatieven zoals flexibele elektriciteitscentrales op fossiele brandstoffen of biomassa, vaak hout.
Het laatste artikel illustreert op een pijnlijke manier het gevaarlijke misverstand dat de BEN-norm energiezuinig en financieel voordelig bouwen garandeert. Een fabeltje dat ook verkopers op Batibouw graag vertellen. Het tegendeel is waar: het onnodige hoge energieverbruik van vele 'BEN-woningen' resulteert in een sterk verhoogde elektriciteitsfactuur én duurdere houtproducten voor de hele gemeenschap.
Energievraag beperken prioritair
Bijna 40% van de commerciële energie in de EU wordt in gebouwen gebruikt. Het drastisch reduceren van hun energiebehoefte is een voorwaarde om deze groen in te vullen, anders swingen de kosten de pan uit. De lange levensduur van gebouwen laat dan ook enkel het energiezuinigste ontwerp toe. Een energiegulzige lock-in is absoluut te vermijden.
Er is nog een bijkomend probleem in het geval van gebouwenverwarming: een enorme verbruikspiek in de wintermaanden. Momenteel wordt deze winterpiek opgevangen door geïmporteerde fossiele brandstoffen die makkelijk te stockeren zijn. Elektrificatie van de economie is echter onze enige optie bij een effectief klimaatbeleid (3). Als we voor de verwarming overschakelen op elektrische warmtepompen, dreigt enkel voor ons slecht geïsoleerd woningpark deze investeringsintensieve winterpiekbelasting meer dan te verdubbelen (4). De kosten gelieerd aan een hoge en sterk fluctuerende energievraag lopen dan ook pijlsnel op. Energiebesparing bij verwarming brengt dus dubbel op.
Er is nog een bijkomend probleem in het geval van gebouwenverwarming: een enorme verbruikspiek in de wintermaanden. Momenteel wordt deze winterpiek opgevangen door geïmporteerde fossiele brandstoffen die makkelijk te stockeren zijn. Elektrificatie van de economie is echter onze enige optie bij een effectief klimaatbeleid (3). Als we voor de verwarming overschakelen op elektrische warmtepompen, dreigt enkel voor ons slecht geïsoleerd woningpark deze investeringsintensieve winterpiekbelasting meer dan te verdubbelen (4). De kosten gelieerd aan een hoge en sterk fluctuerende energievraag lopen dan ook pijlsnel op. Energiebesparing bij verwarming brengt dus dubbel op.
Appelen, peren en de handelsbalans
Zelfs als de overheden de op til zijnde klimaatontsporing negeren, zijn te soepele energienormen als de BEN-norm economisch nefast. Wie beweert dat 70 kWh/m²/jaar voor nieuwbouw een maatschappelijk optimum is, slaat de bal volledig mis. Klassieke kosten-batenanalyses schieten schromelijk tekort bij het bepalen van de optimale energetische performantie van een gebouw (5).
Bijna alle energie in Vlaanderen wordt ingevoerd: olie, aardgas, steenkool en een groot deel van de biomassa. Als je een maatschappelijk optimum zoekt, is het onzinnig deze uitgaven in de weegschaal te leggen met uitgaven voor extra isolatie, betere ramen, luchtdichtheid en ventilatie die rechtstreeks naar de lokale economie gaan. Vaak bieden de bijkomende besparingsmaatregelen net tewerkstelling aan laaggeschoolden die in onze kenniseconomie uit de boot dreigen te vallen. Hun werkloosheidsuitkeringen worden niet meegerekend in de analyse om tot een 'optimaal' K-peil te komen.
Een van de voornaamste redenen van ons handelstekort is dan ook onze energieafhankelijkheid en de sterk gestegen olie- en gasprijzen. Een negatieve handelsbalans maakt onze welvaartsstaat bijzonder kwetsbaar. Inzetten op een lage energievraag kan onze handelsbalans opnieuw in evenwicht brengen en onze economie de ademruimte geven die ze broodnodig heeft.
Betaalbaar bouwen
Een van de voornaamste redenen van ons handelstekort is dan ook onze energieafhankelijkheid en de sterk gestegen olie- en gasprijzen. Een negatieve handelsbalans maakt onze welvaartsstaat bijzonder kwetsbaar. Inzetten op een lage energievraag kan onze handelsbalans opnieuw in evenwicht brengen en onze economie de ademruimte geven die ze broodnodig heeft.
Betaalbaar bouwen
Bouwen is duur geworden. Dit ligt echter in de eerste plaats aan een ongekende vastgoedgekte, in de hand gewerkt door een falend woonbeleid dat de prijzen aanwakkert. Daarnaast is de 21% BTW op nieuwbouw een enorme meerkost, terwijl wonen toch een basisbehoefte is? Vergelijk dit met de 0% BTW op vliegtuigtickets, 6% BTW op de renovatie van tweede verblijven en binnenkort het elektriciteitsverbruik van een jacuzzi.
Zelfs in deze omstandigheden blijkt compact, eenvoudig en (bijna) passief bouwen nu al haalbaar én betaalbaar voor velen. Met de juiste fiscale ingrepen, wordt écht energiezuinig bouwen en renoveren voor iedere bouwheer een haalbare kaart.
Een overheid heeft als taak de sociaal-economische parameters zo vast te leggen dat het korte termijn eigenbelang samenvalt met het lange termijn algemeen belang. Met de huidige BEN-norm riskeert net het omgekeerde te gebeuren: de Vlaamse regelgeving zet de poort van energieafhankelijkheid wagenwijd open en hypothekeert zo een effectief klimaatbeleid. Brussel en Wallonië bewijzen dat het anders kan en zetten volop in op een toekomstgericht relance. Vlaanderen moet dringend werk maken van een inhaalbeweging om een carbon lock-in te vermijden. Resoluut kiezen voor een duurzaam, rechtvaardig en betaalbaar energiebeleid biedt niets dan voordelen.
(1) De norm in perspectief
Het VITO-rapport Naar 100% hernieuwbare energie in België tegen 2050 stelt als prioritaire aanbeveling "Keeping up with the existing targets for new buildings (passive
house before 2020)" en hamert ook voor renovatie op het minimaliseren van het specifieke energieverbruik per m². De Vlaamse overheid legt deze cruciale aanbeveling van haar zo geprezen onderzoeksinstelling naast zich neer. En hoe. Ze legt het maximale energieverbruik van nieuwe woningen in 2021 maar liefst een factor 4,5 hoger dan de "existing targets". Hoewel ze pas van kracht wordt in 2021, is deze norm wat betreft energiezuinigheid nu al hopeloos gedateerd. Zelfs voor renovatie zijn verwarmingsbehoeftes van minder dan 30 kWh/m² in vele gevallen haalbaar.
Zijn er dan geen andere begrenzingen in de norm ingebouwd? Ook met de vereiste op het gebied van minimale ‘thermische isolatie’, een K-peil van maximum 40, blijft de regelgeving inzetten op een plaatsje bovenaan de ranglijst van slechtst geïsoleerde woningen van Europa. Ter vergelijking: een passiefhuis heeft typisch een K-peil van rond de 15. De Minaraad en de Serv riepen de Vlaamse overheid dan ook meermaals op om het K-peil versneld aan te scherpen. Een verontrustende conclusie dringt zich op: de Vlaamse overheid verwijst met de huidige BEN-norm haar eigen VITO-rapport naar de prullenmand en ondermijnt de transitie naar 100% hernieuwbare energie in 2050.
(2) Passief-case vergeleken met een 'zonnepanelen'-BEN-huis
De twee cases die uitgewerkt worden op deze website, geven aan dat je zelfs binnen de huidige norm een BEN-woning kan zetten die helemaal niet energiezuinig is. Hier wordt een passiefhuis vergeleken met een slechts half zo goed geïsoleerd huis. Het E-30 peil wordt gehaald door een grootschalige inzet van zonnepanelen. Momenteel worden de enorme distributie- en backupkosten niet doorgerekend waardoor zonnepanelen zichzelf op heel korte termijn terugbetalen. Voor de individuele bouwer is het 'zonnepanelen'-BEN huis dan ook de voordeligste optie, op voorwaarde dat het gunstregime en de relatief lage energieprijzen behouden blijven.
Wat is nu de beste maatschappelijke optie, die een betere norm zou moeten opleggen?
Zonnepanelen worden voor het leeuwendeel ingevoerd uit China. Daar worden ze onder lamentabele werkomstandigheden en gebruik makend van dubieuze staatsleningen tegen dumpingprijzen gefabriceerd.
In Europa is het slagveld onder de producenten en leveranciers intussen amper te overzien. Dit maakt deze zonnepanelen uiteraard wel bijzonder goedkoop, ideaal om je woning 'bijna-energieneutraal' te maken. Dergelijke oplossingen in een kosten-batenanalyse vergelijken met woningen met state-of-the-art isolatie, luchtdichtheid en ventilatie is intellectueel oneerlijk.
Zelfs indien je van de terugverdieneffecten in de lokale economie abstractie maakt, blijkt het verschil in kostprijs van de twee woningontwerpen beperkt. De enige voorwaarde is dat je rechtvaardige en duurzame energieprijzen hanteert. We gaan bij onderstaande inschatting van de kostprijs uit van het gebruik van een warmtepomp omdat dit voor nieuwbouw de enige zuivere koolstofarme oplossing voor verwarming lijkt.
Vermits zonnepanelen deel uitmaken van de Vlaamse energieproductie en hun gunstregime meebetaald wordt door alle burgers (behalve zij die zonnepanelen hebben), is het niet opportuun om uit te gaan van 'zonnepanelen-kWh' prijzen, die rond de 0,12 €/kWh zitten. Ook de Vlaamse elektricteitsprijs biedt geen houvast: de kosten van een doorgedreven vergroening van de elektriciteitsproductie zit er nog niet in. Onze huidige elektriciteitsprijs wordt bepaald door frauduleus laag geprijsde fossiele brandstoffen (steenkooolcentrales) en afgeschreven kerncentrales. De kosten van de vergroening worden naar goede gewoonte deels voor ons uitgeschoven, ondermeer door enorme leningen van de netbeheerders Infrax en Eandis. Het is daarom realistischer uit te gaan van de elektriciteitsprijzen van Duitsland, waar de Energiewende pas op snelheid begint te komen. Ook daar zullen de prijzen nog stijgen naarmate het aandeel hernieuwbare stroom groter wordt en er grote investeringen nodig zijn om het net in balans te houden (cfr. VITO-rapport). De huidige Duitse prijs van 0,30 €/kWh (CREG feb 2014) is dan ook een eerdere conservatief uitgangspunt maar het beste wat we hebben.
Als je uitgaat van een warmtepomp met een gemiddeld rendement van 350%, kom je voor een alleenstaand huis met een woonoppervlakte van 200m² uit op een jaarlijkse verwarmingsfactuur van zo'n € 250 voor een passiefhuis. Voor een 70kWh/m² huis zal dit ongeveer € 1.200 zijn. Dit scheelt grofweg 80 €/maand. De meerkost van zo'n de passiefoplossing is heel moeilijk te becijferen. Weg gaan hier uit van zo'n € 20.000. Als je die extra moet lenen, betaal je over 20 jaar zo'n € 110 per maand af aan een rentevoet van 3%. Je betaalt dus netto € 30 per maand meer. Een lagere rentevoet van 1,5% levert een maandelijkse meerkost op van slechts € 17. Bij stijgende elektricieitsprijzen die gepaard gaan met een effectief klimaatbeleid, wordt het al snel voordeliger. Naarmate meer mensen (bijna) passief bouwen, daalt de meerkost bovendien. Als de meerkost bvb. € 15.000 bedraagt, ben je al break-even gedurende de eerste 20 jaar, erna is het pure winst.
Deze meeruitgaven kunnen bovendien vaak gecompenseerd worden door anders en compacter te bouwen, nee te zeggen tegen overbodige franjes en overdreven luxe.
Je hebt in ieder geval wél een huis dat na die 20 jaar nog minstens 40 jaar meegaat en amper energie verbruikt. Het belangrijkste is echter dat je een huis hebt dat het energiesysteem niet nodeloos belast, bijdraagt aan een stabiel klimaat en waarin je extra geïnvesteerd hebt in lokale tewerkstelling.
(3) Elektrificatie van de economie
Willen we een stabiel klimaat, dan is er een wetenschappelijke consensus over de noodzaak om in alle economische sectoren grotendeels op koolstofarme elektriciteit over te schakelen tegen 2050. Dit is de basis van alle federale klimaatscenario's op www.klimaat.be, tal van andere studies en ook de conclusie van het onder lof bedolven boek Sustainable Energy Without the hot air (cfr. aanbevolen lectuur). Ongeveer 85% van de verwarming van alle huizen moet volgens de meeste van deze scenario's gerealiseerd worden via (elektrische) warmtepompen. Ook het laatste rapport van het Nederlandse PBL gaat hier van uit. De warmtepomp is immers momenteel de enige op grote schaal inzetbare, bewezen en CO2-arme verwarmingstechnologie die op relatief korte termijn toelaat in een dichtbevolkt land zuivere lucht én warme huizen hebben. Deze warmtepompen moeten dan uiteraard aangedreven worden met CO2-arme elektriciteit.
(4) Piekbelasting woningverwarming
In het energierapport van Argus wordt piekbelasting op koude winterdagen aangegeven als een van de grootste uitdagingen van ons elektriciteitssysteem. Het staat er bekend onder 'Het Franse Risico', omdat men daar nu al relatief veel zuiver elektrisch verwarmt, terwijl dit bij ons verwaarloosbaar is. Welnu, we staan met de BEN-norm op het punt dit Franse risico in veelvoud in eigen land te creëren.
Zelfs in deze omstandigheden blijkt compact, eenvoudig en (bijna) passief bouwen nu al haalbaar én betaalbaar voor velen. Met de juiste fiscale ingrepen, wordt écht energiezuinig bouwen en renoveren voor iedere bouwheer een haalbare kaart.
Een overheid heeft als taak de sociaal-economische parameters zo vast te leggen dat het korte termijn eigenbelang samenvalt met het lange termijn algemeen belang. Met de huidige BEN-norm riskeert net het omgekeerde te gebeuren: de Vlaamse regelgeving zet de poort van energieafhankelijkheid wagenwijd open en hypothekeert zo een effectief klimaatbeleid. Brussel en Wallonië bewijzen dat het anders kan en zetten volop in op een toekomstgericht relance. Vlaanderen moet dringend werk maken van een inhaalbeweging om een carbon lock-in te vermijden. Resoluut kiezen voor een duurzaam, rechtvaardig en betaalbaar energiebeleid biedt niets dan voordelen.
Addendum
(1) De norm in perspectief
Het VITO-rapport Naar 100% hernieuwbare energie in België tegen 2050 stelt als prioritaire aanbeveling "Keeping up with the existing targets for new buildings (passive
house before 2020)" en hamert ook voor renovatie op het minimaliseren van het specifieke energieverbruik per m². De Vlaamse overheid legt deze cruciale aanbeveling van haar zo geprezen onderzoeksinstelling naast zich neer. En hoe. Ze legt het maximale energieverbruik van nieuwe woningen in 2021 maar liefst een factor 4,5 hoger dan de "existing targets". Hoewel ze pas van kracht wordt in 2021, is deze norm wat betreft energiezuinigheid nu al hopeloos gedateerd. Zelfs voor renovatie zijn verwarmingsbehoeftes van minder dan 30 kWh/m² in vele gevallen haalbaar.
Zijn er dan geen andere begrenzingen in de norm ingebouwd? Ook met de vereiste op het gebied van minimale ‘thermische isolatie’, een K-peil van maximum 40, blijft de regelgeving inzetten op een plaatsje bovenaan de ranglijst van slechtst geïsoleerde woningen van Europa. Ter vergelijking: een passiefhuis heeft typisch een K-peil van rond de 15. De Minaraad en de Serv riepen de Vlaamse overheid dan ook meermaals op om het K-peil versneld aan te scherpen. Een verontrustende conclusie dringt zich op: de Vlaamse overheid verwijst met de huidige BEN-norm haar eigen VITO-rapport naar de prullenmand en ondermijnt de transitie naar 100% hernieuwbare energie in 2050.
(2) Passief-case vergeleken met een 'zonnepanelen'-BEN-huis
De twee cases die uitgewerkt worden op deze website, geven aan dat je zelfs binnen de huidige norm een BEN-woning kan zetten die helemaal niet energiezuinig is. Hier wordt een passiefhuis vergeleken met een slechts half zo goed geïsoleerd huis. Het E-30 peil wordt gehaald door een grootschalige inzet van zonnepanelen. Momenteel worden de enorme distributie- en backupkosten niet doorgerekend waardoor zonnepanelen zichzelf op heel korte termijn terugbetalen. Voor de individuele bouwer is het 'zonnepanelen'-BEN huis dan ook de voordeligste optie, op voorwaarde dat het gunstregime en de relatief lage energieprijzen behouden blijven.
Wat is nu de beste maatschappelijke optie, die een betere norm zou moeten opleggen?
Zonnepanelen worden voor het leeuwendeel ingevoerd uit China. Daar worden ze onder lamentabele werkomstandigheden en gebruik makend van dubieuze staatsleningen tegen dumpingprijzen gefabriceerd.
In Europa is het slagveld onder de producenten en leveranciers intussen amper te overzien. Dit maakt deze zonnepanelen uiteraard wel bijzonder goedkoop, ideaal om je woning 'bijna-energieneutraal' te maken. Dergelijke oplossingen in een kosten-batenanalyse vergelijken met woningen met state-of-the-art isolatie, luchtdichtheid en ventilatie is intellectueel oneerlijk.
Zelfs indien je van de terugverdieneffecten in de lokale economie abstractie maakt, blijkt het verschil in kostprijs van de twee woningontwerpen beperkt. De enige voorwaarde is dat je rechtvaardige en duurzame energieprijzen hanteert. We gaan bij onderstaande inschatting van de kostprijs uit van het gebruik van een warmtepomp omdat dit voor nieuwbouw de enige zuivere koolstofarme oplossing voor verwarming lijkt.
Vermits zonnepanelen deel uitmaken van de Vlaamse energieproductie en hun gunstregime meebetaald wordt door alle burgers (behalve zij die zonnepanelen hebben), is het niet opportuun om uit te gaan van 'zonnepanelen-kWh' prijzen, die rond de 0,12 €/kWh zitten. Ook de Vlaamse elektricteitsprijs biedt geen houvast: de kosten van een doorgedreven vergroening van de elektriciteitsproductie zit er nog niet in. Onze huidige elektriciteitsprijs wordt bepaald door frauduleus laag geprijsde fossiele brandstoffen (steenkooolcentrales) en afgeschreven kerncentrales. De kosten van de vergroening worden naar goede gewoonte deels voor ons uitgeschoven, ondermeer door enorme leningen van de netbeheerders Infrax en Eandis. Het is daarom realistischer uit te gaan van de elektriciteitsprijzen van Duitsland, waar de Energiewende pas op snelheid begint te komen. Ook daar zullen de prijzen nog stijgen naarmate het aandeel hernieuwbare stroom groter wordt en er grote investeringen nodig zijn om het net in balans te houden (cfr. VITO-rapport). De huidige Duitse prijs van 0,30 €/kWh (CREG feb 2014) is dan ook een eerdere conservatief uitgangspunt maar het beste wat we hebben.
Als je uitgaat van een warmtepomp met een gemiddeld rendement van 350%, kom je voor een alleenstaand huis met een woonoppervlakte van 200m² uit op een jaarlijkse verwarmingsfactuur van zo'n € 250 voor een passiefhuis. Voor een 70kWh/m² huis zal dit ongeveer € 1.200 zijn. Dit scheelt grofweg 80 €/maand. De meerkost van zo'n de passiefoplossing is heel moeilijk te becijferen. Weg gaan hier uit van zo'n € 20.000. Als je die extra moet lenen, betaal je over 20 jaar zo'n € 110 per maand af aan een rentevoet van 3%. Je betaalt dus netto € 30 per maand meer. Een lagere rentevoet van 1,5% levert een maandelijkse meerkost op van slechts € 17. Bij stijgende elektricieitsprijzen die gepaard gaan met een effectief klimaatbeleid, wordt het al snel voordeliger. Naarmate meer mensen (bijna) passief bouwen, daalt de meerkost bovendien. Als de meerkost bvb. € 15.000 bedraagt, ben je al break-even gedurende de eerste 20 jaar, erna is het pure winst.
Deze meeruitgaven kunnen bovendien vaak gecompenseerd worden door anders en compacter te bouwen, nee te zeggen tegen overbodige franjes en overdreven luxe.
Je hebt in ieder geval wél een huis dat na die 20 jaar nog minstens 40 jaar meegaat en amper energie verbruikt. Het belangrijkste is echter dat je een huis hebt dat het energiesysteem niet nodeloos belast, bijdraagt aan een stabiel klimaat en waarin je extra geïnvesteerd hebt in lokale tewerkstelling.
Willen we een stabiel klimaat, dan is er een wetenschappelijke consensus over de noodzaak om in alle economische sectoren grotendeels op koolstofarme elektriciteit over te schakelen tegen 2050. Dit is de basis van alle federale klimaatscenario's op www.klimaat.be, tal van andere studies en ook de conclusie van het onder lof bedolven boek Sustainable Energy Without the hot air (cfr. aanbevolen lectuur). Ongeveer 85% van de verwarming van alle huizen moet volgens de meeste van deze scenario's gerealiseerd worden via (elektrische) warmtepompen. Ook het laatste rapport van het Nederlandse PBL gaat hier van uit. De warmtepomp is immers momenteel de enige op grote schaal inzetbare, bewezen en CO2-arme verwarmingstechnologie die op relatief korte termijn toelaat in een dichtbevolkt land zuivere lucht én warme huizen hebben. Deze warmtepompen moeten dan uiteraard aangedreven worden met CO2-arme elektriciteit.
(4) Piekbelasting woningverwarming
In het energierapport van Argus wordt piekbelasting op koude winterdagen aangegeven als een van de grootste uitdagingen van ons elektriciteitssysteem. Het staat er bekend onder 'Het Franse Risico', omdat men daar nu al relatief veel zuiver elektrisch verwarmt, terwijl dit bij ons verwaarloosbaar is. Welnu, we staan met de BEN-norm op het punt dit Franse risico in veelvoud in eigen land te creëren.
We zagen eerder dat het gebruik van warmtepompen in combinatie met koolstofarme elektriciteit een winnende combinatie is om de klimaatopwarming tege te gaan.
Elektriciteitsproductie op basis van hernieuwbare energie heeft een achilleshiel: windstille, bewolkte en koude winterdagen. Op zo'n dagen valt de wind- en zonne-energieproductie langdurig bijna volledig stil net op het moment dat de vraag het grootste is. Aardgascentrales, maar op termijn vooral biomassacentrales en andere dure alternatieven moeten dan inspringen. Op de koudste winterdagen zou er bij matige isolatie zoals de BEN-norm voorschrijft, in 2050 nood zijn aan een meer dan een verdubbeling van het flexibele productiepark enkel voor de huishoudelijke verwarming, cfr. onderstaande inschatting. Bovendien moet het elektriciteitsnet hierop ook voorzien worden. De kosten voor de extra onnodige piekbelasting dreigen astronomische hoog te worden, maar worden niet meegerekend in het 'economisch optimum' van de bouwheer en de BEN-norm. Bij een (bijna) passiefverbruik blijft de winterpiek echter veel kleiner: backup-oplossingen blijven beperkt en het tijdelijk uitschakelen van bepaalde verbruiksposten kan deze piek al deels compenseren, zoals ook in het VITO-rapport wordt gesuggereerd. Alle uitgewerkte klimaatscenario's vereisen ook grootschalige elektrificatie van de industrie, de verwarming van alle andere gebouwen en het privévervoer. We kunnen ons niet veroorloven om voor de huisverwarming alleen al dergelijke onnodige investeringen te vereisen.
Detailberekening
We proberen in wat volgt de grootteordes in te schatten van de piekbelasting die ontstaat in België als we de woningverwarming elektrificeren via het gebruik van warmtepompen.
Bij echt koude temperaturen, daalt het rendement van zelfs een goede warmtepomp, tot minder dan 3. Op www.liveheatpump.be worden verbruiksgegevens bijgehouden van een handvol woningen uitgerust met warmtepompen. De verbruiksgegevens op de koude vrijdag van 3 december 2012 vindt u terug in tabel 1. Kijken we bvb. naar de alleenstaande woning "Berkellland", 181m² en een K-peil van 37, dus voldoende geïsoleerd volgens de BEN-norm. Deze werkt met een performante lucht-warmtepomp, de enige die ook op grote schaal inzetbaar is. Die dag vroeg deze woning echter 63 kWh aan het net enkel en alleen voor de ruimteverwarming, het rendement van de warmtepomp was slechts 230%. In de BEN-norm gaat men uit van seizoensgemiddelden van minstens 400%, wat het gevaar van piekbelasting ernstig onderschat. Gemiddeld verbruikten deze woningen die dag zo'n 69 kWh.
| Huis | Bouwjaar | Opp | K-peil | Rendement | verbruik over 24u in kWh |
| Dikkebus | 2010 | 316 m² | 39 | 3 | 57 |
| Koolksamp | 2011 | 316 m² | 33 | 2,2 | 73 |
| Berkelland | Ren. 2010 | 181 m² | 37 | 2,3 | 63 |
| Mormont | 2009 | 127 m² | 33 | 2,4 | 35 |
| Engis | - | - | 2,5 | 74 | |
| Wijnegem | vr 1975 | 82,5 m² | 33 | 1,9 | 86 |
| Lembeek | vr 1975 | 130 m² | - | 2 | 64 |
| Laar | - | 205m² | - | 1,9 | 100 |
Tabel 1: Verbruiksgegevens 3/2/2012 van op ww.liveheatpump.be
Ons alleenstaand passiefhuis (K-peil 14, 15kWh/m²) van 150m² met warmtepomp met verticale boringen (rendement minder temperatuursgevoelig), verbruikte op de koudste winterdagen zonder zon tot nu zo'n 11 kWh (eigen meting), hierbij was het hele huis op 21°C. Voor BEN-70kWh/m² huizen, zou dit doorgerekend neerkomen op ongeveer 51 kWh. Kijken we naar de bovenstaande cijfers van liveheatpump, dan lijken deze dagversbruikwaarden eerder een onderschatting van de praktijk. Toch vertrekken we van deze waarden om de piekbelasting niet te overschatten. Er zijn immers ook veel rijwoningen en appartementen in ons woningpark.
We gaan dus uit van een continu verbruik over 24u van zo'n 0,460 kW voor het passiefhuis, tegen 2,140 kW voor het worst case BEN-huis.
Met deze cijfers blijkt meteen waarom de VITO-studie uitging van de passiefnorm. De piek voor de verwarming van nieuwbouwwoningen daalt met een factor 4,5.
Is deze piek relevant? Omwille van de demografische evolutie is er in België nood aan ongeveer 50 000 nieuwe wooneenheden per jaar. Zelfs al vertraagt deze trend, dan zijn er tegen 2050 naar schatting nog zo'n 1,5 miljoen extra wooneenheden nodig. In het geval van een passiefhuisstandaard, resulteert dit in een nieuwe extra piek van 690 MW. In het geval van de BEN-norm, riskeert dit op te lopen tot 3200 MW.
Hoe verhoudt dit zich nu tot de Belgische elektriciteitsconsumptie en bestaande fluctuaties?
De hoogste elektriciteitspieken in België situeren zich in de wintermaanden rond 18u, met pieken tot 14 000 MW. De laagste verbruiken die overeenkomen met de basislast van het net situeren zich in de zomermaanden 's nachts of 's morgens rond de 6000 MW (cijfers Fod Economie, Elia). Het verschil hiertussen, zo'n 8.000 MW bepaalt voor een belangrijk stuk de kostprijs van het energiesysteem. De investeringen in dit flexibel productiepark zijn noodzakelijk om een blackout te voorkomen. De grilligheid van ons Belgisch klimaat maakt dat deze 'winterpiek-elektriciteitscentrales' nooit aan voldoende draaiuren komen om rendabel te zijn en moeten dus rijkelijk gesubsidieerd worden. Die extra vraag naar 3.200 MW riskeert dus zeer duur te worden..
Gaan we zoals in de meest realistische klimaatscenario's uit van 5 miljoen wooneenheden in België die tegen 2050 op warmtepomptechnologie moeten overschakelen, dan komen we in het passiefscenario aan een extra piek van naar schatting 2.300 MW, in het geval van de BEN-norm aan 10.700 MW, voor de verwarming van private woningen alleen. Dit is een wereld van verschil.
(5) Optimale energetische performantie gebouwen
Een norm die leidt tot gebouwontwerpen met een middelmatige energiezuinigheid is maatschappelijk niet wenselijk. Zie bvb.:
Financial appraisal of efficiency investments: why the good may be the worst enemy of the best, Verbruggen A, Energy Efficiency-issn 1570-646X-5(2012),p. 571-582, online op ECEE proceedings
Feasibility of upgrading the energy performance of recent massive brick houses, Janssens, B., Verbruggen A,. Frontiers of Architectural Research (2014), online link
Aanbevolen lectuur
Sustainble Energy without the hot air, David MacKay, 2008. Toegankelijk meesterwerk over hernieuwbare energie & klimaatopwarming, gratis online of in boekvorm, 10-pagina samenvatting.
2 opmerkingen:
goed artikel !
Een reactie posten